Przyczyny zgonów w księgach metrykalnych

[Włodzimierz Radzi]

W księgach zgonu, ksiądz odnotowywał też przyczyny śmierci. W czasach, kiedy nie trzeba było mieć "karty zgonu", wydanej przez lekarza, odnotowywane przyczyny wydają się być dzisiaj nieraz bardzo dziwne. Wszystko co poniżej było pisane w j. polskim.
Jakie więc określenia składały się na przyczynę śmierci? Oto niektóre, charakterystyczne przykłady:
Można było umrzeć na:
- różnego rodzaju gorączkę i zapalenia:"gwałtowna wew. gor.", "wew. gor. krótkotrwała", "wew. gorączka długotrwała - 17 tygodni", "wew. gorączka - flaki się
zrosły", "długotrwała gorączka - zapalenie krwi", "piersiowe zapalenie długotrwałe wskutek dawniejszego kalectwa", "febris wskutek miesięcznej nieregularności",
a także "na febrę tyfowialną" i "febrę nerwową", na "zapalenie mózgu w skutek spadnienia w studnię wywarową" i "zapalenie uryny".
- różnego rodzaju wrzody i opuchnięcia: "puchlina w głowie", "wrzody i puchlina na nodze", "wrzód na brzuchu", "wrzody na głowie", "opuchło w częściach
płciowych" (2 mies. chłopiec - przyp. mój), "puchlina wodna".
- różnego rodzaju wysypkę: "wyrzuty na twarzy i całym ciele", "chrosty", "krosty", "zżółkło, kurcze, chrosty", "czarne chrosty", "wyrzut w gębie", "czarna
choroba" (1/2 dnia chorowało).
- wszelkie bóle: "ból w ustach", "ból w głowie", "ból w brzuchu i nogach", "kurcze".
- także na: "szarlatynę (bardzo wysłabła wpierw), "szkarłatynę", "rzażnicę" lub "rzaźnicę", "na katar", "kattar" lub "katarr", "na zęby", "kołtuny", "wieloletnią
chorobę kołtunową", "na piersi", "na ciężar w piersiach", "na gardło", "na słabość" i "na starość", "na kalectwo nogi" i wreszcie "na długą chorobę".
- śmierć noworodka uzasadniano takimi zwrotami: "słabe od urodzenia (3 dni)", "nieczasowe" lub "nie całkiem czasowe".
- niektóre określenia w obecnych czasach są mało zrozumiałe: "oberwanie", "matka się przy wybieraniu perek oberwała".
- powodem śmierci były też wypadki: "przypadkiem utopiła się w studni" "wypadłszy z łodzi paraliżem tknięty utonął nad brzegiem od Pakawia", "matka
poprzednio z góry spadła", "spadł z topoli i się zabił", "spadła z góry i zabiła się", "zabity przez stadnika", "z przestraszenia". na "oparzelinę wskutek zatlenia
się rzeczy u góry", "struł się grzybami", "przy podpieraniu stodoły przypadkiem zabity".
Pozdrawiam. Włodzimierz Radzi

[wspomnienia3]

Witam
Niedawno przeglądałam też Księgi zgonu i zaciekawiły mnie przyczyny śmierci
u dzieci np.kaszel,choroba dziecinna (jaka?)
u starszych np.choroba starcza,bóle głowy
No ale cóż ,medycyna nie była tak daleko rozwinięta by móc określić skutki śmierci.
Pozdrawiam.Beata

[ebryka1]

Witam.
Bardzo częstą przyczyną zgonu odnotowywaną przez księdza w przypadku mężczyzn była słabość serca i atak serca oraz apopleksja.
Pozdrawiam.
Grzegorz

[Jolanda]

Zgodność zapisów zależała od rzetelności księdza. Przeglądając interesującą mnie parafię mogę stwierdzić, że jak ktoś zmarł na gorączkę to z góry na dół była gorączka, starość przeplatała się z suchotami, dusznością a puchlizną. W jednym przypadku było zapalenie krwi???
Około lat 1880 zaczęły pojawiać się kurcze, " chrosty". Natomiast przy dzieciach najczęściej nie było zapisku na co zmarły

Jola

[Genowefa]

typhi- tyfus
febra putrida - gorączka zgniła,
phtysis - gruźlica,
dissenteria - dyzenteria (są powody, by mniemać, że chodziło nie tylko o współczesne rozumienie tej choroby, ale także np. o grypę),
pustulis suffocatus - krostami, bąblami wyniszczony,
morbo contagioso - na skutek choroby zaraźliwej,
tussi agressus - atak kaszlu (dusznicy?),
tussi laborans - udręczony kaszlem, cierpiący na kaszel
hydrope et ulceribus suffocatus - na skutek wodnej puchliny (rak?) i wrzodów.
ob dolorem pectoris - z powodu bólu w piersiach,
peripneumonia affectus - chory na zapalenie opłucnej,
phlegmate suffocatus - wyniszczony (uduszony) wydzieliną dróg oddechowych, epilepticus - chory na padaczkę,
cholera
ospa
Często nie podawano przyczyny, lecz tylko informację, że śmierć była "nagła" lub "ze starości" - u osób powyżej 50 lat

[TomekD]

W księgach zgonu, ksiądz odnotowywał też przyczyny śmierci. W czasach, kiedy nie trzeba było mieć "karty zgonu", wydanej przez lekarza, odnotowywane przyczyny wydają się być dzisiaj nieraz bardzo dziwne. [...]
"zabity przez stadnika"

Ha, no to dzięki Włodzimierzowi w końcu chyba rozczytałem do końca przyczynę zgonu mojego krewnego Antoniego odnotowaną w LM Kwilcz 1835, będzie to zapewne (pisowania oryginału):

'zaźgany przez stadnika'

Brakowało mi, obcego dla mnie, słowa podanego przez Włodka - stadnik.
Stadnik - czyli samiec rozpłodowy bydła domowego, buhaj, byk.
Przyczyna śmierci tym bardziej prawdopodobna że Antoni był wolarzem.

Dzięki Włodku !

[pepowianka]

Cytuję dosłownie wpis z 1882r. "Umarł nagle paraliżem zdjęty.Wpadł czy wskoczył do studni(nie wiadomo)".

Miał 80 lat,więc może ktoś mu pomógł?
Pozdrawiam.Barbara

[malgorzata]

Witam,
tematowi temu poswiecilam artykul na dawnym Genopolu (jeszcze jest tutaj http://www.genpol.com/module-subjects-listpages-subid-13.html) oraz caly rozdzial w mojej ksiazce lacznie ze slownikami z laciny, rosyjskiego oraz niemieckiego.
Moze sie przyda.

Malgorzata

[menka]

Przyczyny zgonów w parafii Kruszwica w latach 20-tych XIX w.: darcie, gorączka, febra, frezle, kaszel, rzaznice, suchoty, krosty, niewiadomo, febra, kolki, obwiesieł się, oparzelizna, ospice, pytocie, przypadek (utopił się przy pławieniu koni), słabość, paralizem ruszony, nagłą śmiercią (pochowany za pozwoleniem Sądu), puchlina, starość;
Może wiecie co to: pytocie i rzaźnice?

[romeo]

Witam
Myślę,że chodzi tu o: wirusową chorobę zakażną /szczególnie u dzieci/ wystepujaca z wysypką oraz w drugim przypadku o posocznicę.
Pozdrawiam
Romuald Wiencek

[AGA KOZA]

Przyczyny zgonów w parafii Kruszwica w latach 20-tych XIX w.: darcie, gorączka, febra, frezle, kaszel, rzaznice, suchoty, krosty, niewiadomo, febra, kolki, obwiesieł się, oparzelizna, ospice, pytocie, przypadek (utopił się przy pławieniu koni), słabość, paralizem ruszony, nagłą śmiercią (pochowany za pozwoleniem Sądu), puchlina, starość;
Może wiecie co to: pytocie i rzaźnice?

Kiedyś podano mi na forum link
http://www.genpol.com/module-subjects-v ... id-48.html

[malgorzata]

Może wiecie co to: pytocie i rzaźnice?

W staropolszczyznie "pytocie" oznaczaly znamiona skorne czarnej dzumy czyli dymienice (bolesne powiekszenie wezlow chlonnych w pachwinach oraz pod pachami). W okresach pozniejszych, takze inne wysypki, czasami tez i te wywolane przez wirusy.

Nie mam pojecia, co to rzaznice.

Malgorzata

[Olga T.]

Nie wiem,może było gdzieś na forum, ale przydatną publikacją może być
Skobel Fryderyk Kazimierz, Słownik łacińsko-polski wyrazów lekarskich Kraków : 1868.
http://www.pbi.edu.pl/show.php?pub=52624

W swoich zbiorach mam też ciekawą pozycję:

Danuta Tylkowa, Medycyna ludowa w kulturze wsi Karpat polskich. Tradycja i współczesność, a w niej wiele na temat rodzajów chorób i dawnych, "domowych" metod leczenia.
I tak na przykład leczenie podźwignięcia, czyli oberwania:

"Przy oberwaniu. czyli obsunięciu żołądka, stosowano ,masaże olejem lnianym lub innym tłuszczem, wówczas ważny był kierunek masażu. Należało bowiem nacierać brzuch od dołu ku górze, nigdy przeciwnie,by naprowadzić żołądek na swoje miejsce. Z tego powodu wskazane jest, aby chory przy tym zabiegu leżał niżej głową, aniżeli nogami, co zdaniem informatorów nie jest obojętne dla terapii. Po masażu najczęściej podwiązywano brzuch lnianymi powijakami. Robiono także okłady z wywaru palonej soli, aplikując go również wewnętrznie. Skutecznym lekarstwem przy tym schorzeniu była także herbata z kopytnika, który jest szczególnie pomocny na wypadek, "jakby się oberwał lub utrząsł", napar z rośliny, zwanej zerwis [...] oraz końskie łajno wysuszone i stłuczone.

rzaznic jednak na razie nie znalazłam

I jeszcze: Perzyna Ludwik, Lekarz dla wloscian, czyli rada dla pospolstwa w chorobach i dolegliwościach naszemu kraiowi albo właściwych, albo po większey części przyswoionych, każdemu naszego kraiu mieszkańcowi do wiadomości potrzebna
Kalisz, 1793 :

http://www.pbi.edu.pl/show.php?pub=41397
Jest nawet o pypciowej malignie

[Jerzy Drzymała]

dzisiaj przy przeglądaniu ksiąg zgonów wywołały mimowolny uśmiech:

"na rozwolnienie"
"mieszkała w szpitalu"
"zapił się i umarł"
"spadł na klepisko i + po 8 dniach"

[TomekD]

dzisiaj przy przeglądaniu ksiąg zgonów wywołały mimowolny uśmiech:
[...]"mieszkała w szpitalu"[...]

Różnica w ówczesnym i dzisiejszym znaczeniu słowa 'szpital' też była niegdyś powodem mojej sporej konsternacji.

Odpowiedź Łukasza w wątku sprzed paru dni wydaje się wyjaśniać o co chodzi:
viewtopic.php?f=2&t=3329

[Bogdan54]

Niestety nie pamiętam, kto podał bardzo ciekawy link opisujący kościoły Archidiecezji Poznańskiej.

http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/results ... eryType=-2

Czytając opisy kościołów w miejscowościach które znam, też nachodziła mnie myśl - gdzie tam był szpital?, jaki szpital?, itd.
Prawie przy każdym kościele był "szpital". Mieszkali w nim tak jak pisze Łukasz i Tomek, ludzie bezdomni i żebracy.
Wiele tych szpitali było na utrzymaniu Proboszcza, niektóre miały "sponsorów", ale były i takie, których mieszkańcy musieli żebrać.

[Krzysztof Zgrzebnicki]

Ciekawy przypadek odnotowany przez prof. Włodzimierza Dworzaczka - ksiądz z Nietrzanowa musiał chyba być b. pryncypialny lub po prostu nie pochwalał trybu życia swego parafianina, stąd bez ceregieli wpisał do księgi zgonów, iż przyczyną śmiertelnego zejścia był SYFILIS.

"49254 (Nietrzanowo)
1853.10/I. (Murzynowo Borowe) + Jan Suchorzeski, l. 31 mł., s. G. Winc. i Juljanny S-ch, +-ch dz-ców Barda, syfilis. Zawiad. N. Józef Sokolnicki z Murz. Bor. Subst. nulla. Spadkob.: Antonina Zuromska, Paulina Sokoln., Anna Garczyńska, Marjanna Długołęska, Franciszek Such. i Ignacy Such."

Pozdrawiam Krzych

[Busler]

Witam,
Czy ktoś z Państwa wie co mogłoby znaczyć łacińskie ' caelivo.' lub 'oalivo.' wpisane przez księdza w rubryce przyczyn zgonu w 1832 r.? Trudne do odczytania.
Pozdrawiam
Marian

[J1anka]

Witam,
Czy ktoś orientuje się może jaka to była "choroba angielska"? Przyczyna zgonu z 1899 roku zapisana w parafii Wielowieś.
Czy spotkaliście, przed 1893r, zapisy dotyczące przyczyny zgonu zapisane jako rak/cancer?

[AGA KOZA]

Choroba angielska-prawdopodobnie krzywica(według przekazu rodzinnego na krzywicę zmarł roczny brat dziadka,w akcie zgonu angielska choroba)
W Dakowach Suchych 16.11.1874 umiera Marianna Bleszcz,powód śmierci cancer.
W Dakowach Suchych 30.12.1887 umiera Andrzej Bleszcz powód śmierci rak żołądka

[albicilla2]

typhi- tyfus
febra putrida - gorączka zgniła,
phtysis - gruźlica,
dissenteria - dyzenteria (są powody, by mniemać, że chodziło nie tylko o współczesne rozumienie tej choroby, ale także np. o grypę),
pustulis suffocatus - krostami, bąblami wyniszczony,
morbo contagioso - na skutek choroby zaraźliwej,
tussi agressus - atak kaszlu (dusznicy?),
tussi laborans - udręczony kaszlem, cierpiący na kaszel
hydrope et ulceribus suffocatus - na skutek wodnej puchliny (rak?) i wrzodów.
ob dolorem pectoris - z powodu bólu w piersiach,
peripneumonia affectus - chory na zapalenie opłucnej,
phlegmate suffocatus - wyniszczony (uduszony) wydzieliną dróg oddechowych, epilepticus - chory na padaczkę,
cholera
ospa
Często nie podawano przyczyny, lecz tylko informację, że śmierć była "nagła" lub "ze starości" - u osób powyżej 50 lat

Na puchlinę wodną zmarł też jeden z moich przodków.Nie jest to rak,ale jak podaje Wikipedia
Puchlina wodna (łac. hydrops, z gr. ὕδρωψ) – historyczne określenie medyczne dotyczące objawu polegającego na gromadzeniu nadmiernej ilości płynu w tkankach i naturalnych jamach ciała. Nie występuje we współczesnej terminologii medycznej. Prawdopodobnie można traktować ją jako synonim obrzęków uogólnionych (łac. anasarca).

Czasami była zapisywana bardziej szczegółowo, np. "puchlina brzuszna" (łac. hydrops ventris)[1] – obecnie objaw określany mianem wodobrzusza.

W dokumentach historycznych występuje jako domniemana przyczyna zgonów. Mogła być spowodowana chorobami wątroby, nerek, niewydolnością serca czy sepsą[1].

[Krystyna z Kujaw]

W księgach lwowskich napotkałam m.in. takie przyczyny zgonów:

- kur
- wypociny mózgu
- zatwardzenie trzewów brzuchowych
- sparaliżowanie mózgu
- wrzody płucowe
- zapalenie kiszek
- brak sił żywotnych (na ogół u niemowlaków)

[Jolanda]

W księgach lwowskich napotkałam m.in. takie przyczyny zgonów:

- kur
- wypociny mózgu
- zatwardzenie trzewów brzuchowych
- sparaliżowanie mózgu
- wrzody płucowe
- zapalenie kiszek
- brak sił żywotnych (na ogół u niemowlaków)

kur znaczy różyczka

[koszuciak]

Dość ciekawy przypadek, a raczej ciekawą formę zapisu, znalazłem ostatnio podczas indeksacji duplikatów z Żytowiecka:

"1860, Martius, 6; Żytowiecko; Andreas Szypura, maritus derelictae Leonorae natae Kabała; 50 Anni; operarius diurnae et custos nocturnus dominialis / stroż; - ; - ; - ; uderzony dyszlem przez nieostrożność umarł przez 24 godzin potem; ex relatione conjugis sepul(tus) 9 hujus"

[Młynarka]

Wynotowane z księgi zgonów parafii Łódź k/Stęszewa, z lat 1803-1807. Akta po łacinie, ale przyczyny zgonów po polsku. Pisownia oryginalna.

1. Utopił się trefunkiem konie pławiąc w jeziorze.
2. Nagłą smiercią, przyszedłszy do zony ze słuzby.
3. Przez przebicie się.
4. Na rznięcie. Tego dnia była Kommissya Kantonowa Dystriktu Poznanskiego [komisja poborowa - przyp. mój].
5. To Dziecko tem nieszczęsliwym przypadkiem zeszło z świata tego przez spalenie się. Jeszcze starsze Dziecko szukaiąc grosza zgubionego zapaliło łozko. Była by cała wieś się zpaliła gdy by przez wczesne staranie nieugaszono ognia wzdobywaiącego się na gorę.

[mikolaaj18]

par. Żerków:
"dnia 4 lipca [1849roku] powstała tak gwałtowna burza, taki wicher, iż poobalał stodoły, połamał drzewa, topole i wywrócił wiatrak, gdzie się właśnie znajdował Antoni Krolak, który śmierć tu nagłą znalazł bo mu młyński kamień głowę strzaskał, worki zas ze zbożem całego pokryły. Pozostawił żonę Józefę i jedno dziecko w Przybysławiu. Gratis pochowany za pozwoleniem sądowym"

[madzik83]

W przeglądanych obecnie księgach bardzo często jako przyczynę zgonu dzieci proboszcz odnotowuje "ob pustilos rubentes".
Przeszukałam dostępne materiały i nie znalazłam odpowiedzi jaka to choroba.
Czy ktoś mógłby pomóc mi to rozszyfrować?

Tu przykład zapisu (od poz. 26):
http://www.szukajwarchiwach.pl/53/3533/ ... /#tabSkany

[Jolanda]

W księgach parafialnych zapisy pochodziły od księży a ich wiedza medyczna była praktycznie żadna. Tak i zapisy bywały różne. Tłumaczę to mniej więcej tak...ob.=zmarł/a pustilos[/b]= pustula-bąbel, pryszcz, rubentes=rubella?? różyczka?? Czerwony bąbel= różyczka??
Nie jestem mocna w łacinie ale tak to tłumaczę....

[Roman_Szynka]

W przeglądanych obecnie księgach bardzo często jako przyczynę zgonu dzieci proboszcz odnotowuje "ob pustilos rubentes".
Przeszukałam dostępne materiały i nie znalazłam odpowiedzi jaka to choroba.

W wikipedii znalazłem taką definicję:
Odra (łac. morbili, ang. measles, rubeola) – wysoce zaraźliwa choroba zakaźna wieku dziecięcego wywoływana przez należący do rodziny paramyksowirusów wirus odry.

Przypuszczam że to jest ta choroba.
Jako ciekawostkę dodam że tę chorobę określano również terminem żarnice [w drugiej połowie XIX wieku]

Pozdrawiam,

Roman

[Jolanda]

znalazłam spis chorób http://www.genpol.com/Poradnik-GenPol-art44.html
Może to być zarówno odra jak i różyczka

[DankaW]

Przerażające.

Kłecko:
dnia 3 lutego 1850 r.
Kazimierz Koczorowski
sierota
lat 20
katolik
przyczyna śmierci: bieda
pochowany gratis

[madzik83]

1930 rok, USC Miechów pow. kępiński
przyczyna zgonu - mozdry

Podobno to nasza taka regionalna nazwa (od niemieckiego Masern) - odra (choroba wieku dziecięcego), która była używana praktycznie jedynie na terenie powiatu ostrzeszowskiego.
Może komuś się kiedyś przyda